Pierwsze wzmianki o polskiej szkole w Zarszynie pochodzą z 1640 roku, kiedy to nieduży budynek szkolny mieścił się na gruncie plebańskim.
W czasie zaboru austriackiego szkolnictwo pozostawało prawie w zupełności w inicjatywie duchowieństwa. Księża uczyli sami lub opłacali organistów, nauka wówczas nie była obowiązkowa.
Nowy etap szkoły datuje się od 1859 roku, kiedy gminy Zarszyn i Posada Zarszyńska podjęły uchwałę o budowie szkoły powszechnej. Budynek szkolny stanął obok budynku plebani w 1860 roku. Szkoła była murowana, kryta dachówką, parterowa o dwóch izbach szkolnych i mieszkaniu dla nauczyciela. Nauka w nowym budynku szkolnym rozpoczęła się 1 września 1861 roku. W szkole uczył jeden nauczyciel; klasa 2 i 3 uczyła się przed południem, a klasa 1 po południu. Pierwszym nauczycielem w szkole zarszynskiej był Wojciech Guzik, który uczył do 1864 roku. Czego wówczas uczono? W pierwszym oddziale: poznawania głosek, zgłoskowania i regułek, czytania w języku polskim i niemieckim, początków pisania. W drugim oddziale uczono: religii, czytania polskiego i niemieckiego tekstu, gramatyki polskiej i rachunków. W roku 1867 przerwano nauczanie języka niemieckiego i zaprowadzono we wszystkich szkołach Galicji wykładowy – język polski.
Do 1877 roku w szkole zarszyńskiej uczył jeden nauczyciel , a od następnego roku szkolnego było ich dwóch; jeden był kierownikiem szkoły i jednocześnie nauczycielem, drugi – pomocnikiem nauczyciela. Trzeci nauczyciel przybył dopiero w 1908 roku.
Od 1 września 1913 roku szkoła otrzymała organizację szkół czteroklasową z nauką w ciągu 6 lat. Po ukończeniu normalnej szkoły uczniowie będący już poza obowiązkiem szkolnym uczęszczali do szkoły dwa razy w tygodniu uzupełniając swoje wiadomości głównie w dziedzinach gospodarstwa rolnego i domowego.
W 1921 roku do istniejącego budynku (obecny budynek dawnego kina) dobudowano jedno piętro z pięcioma salami lekcyjnymi i kancelarią. Wtedy obowiązywał już program nauczania dla szkoły 6-klasowej, a w rok później dla 7-klasowej, który utrzymał się do 1966 roku.
Niezwykle trudny dla całości życia społecznego okres okupacji zaznaczył się w szkolnictwie miedzy innymi zredukowaniem programu nauczania do minimum. Uczono tylko języka polskiego i rachunków bez podręczników i pomocy naukowych. Dopuszczono jedynie do nauczania gazetkę „Ster” wydawaną przez władze okupacyjne dla szkół polskich. Wobec tak drastycznych ograniczeń nauczyciele z narażeniem życia prowadzili tajne nauczanie w zakresie historii, geografii, przyrodoznawstwa, literatury ojczystej. Praca taka była niezwykle niebezpieczna, prawie zawsze kończyła się obozem koncentracyjnym. W ten sposób zginął nauczyciel szkoły zarszyńskiej – Józef Lichtenberg. Po wkroczeniu Niemców do Zarszyna w początkach września 1939 roku szkoła została zajęta na kwaterę dla wojska. Nauka została przerwana, Ówczesny kierownik szkoły Franciszek Singler starał się zorganizować naukę w browarze w Posadzie Zarszyńskiej oraz w budynku domu ludowego w Zarszynie.
Dopiero w dwa lata później po przesunięciu się oddziałów niemieckich na wschód – nauka została wznowiona w dawnej szkole. Niestety, jak się wkrótce okazało – niedługo. W 1944 roku pocisk artyleryjski zniszczył piętro budynku, dlatego po wyzwoleniu naukę prowadzono w budynku Kasy Stefczyka (obecny Podkarpacki Bank Spółdzielczy) oraz w budynku Żydówki Chaji Halpern (dawny budynek Związku Kombatantów).
Ponieważ w dwóch budynkach, nieprzystosowanych niestety do nauki szkolnej praca z uczniami była bardzo trudna – zdecydowano o podjęciu prac budowlanych nad nową szkołą, w miejscu dawnego ratusza, w północnej części rynku. Gotowy budynek oddano do użytku w roku szkolnym 1957/58, a dokładnie było to 2.09.1957 roku. Jak czytamy w „ Kronice Szkoły” – „ W pierwszych tygodniach nauki nauczycielstwo tutejszej szkoły miało dużo kłopotów z przyzwyczajeniem się dzieci do nowych urządzeń sanitarnych. Dzieci nie umiały zachować się i używać spłuczek w klozetach. Dużo wysiłku włożono w przyzwyczajenie uczniów do chodzenia w pantoflach. Nowy budynek szkolny, piękne izby wywarły duży wpływ na młodzież szkolną, która obecnie zachowuje się lepiej i dba o ściany i sprzęt szkolny”.
Była to szkoła 7-klasowa, o średniej liczbie uczniów około 250. Grono pedagogiczne w składzie: Kurek Stanisława, Solon Aniela, Solon Katarzyna, Ćwiklińska Bronisława, Dracz Jadwiga, Keller Maria, Stachowicz Krystyna, pod kierownictwem Kurka Tomasza zabrało się do pracy. Działał Amatorski Zespół Teatralny, Drużyna Harcerska, zadbano o obejście szkoły zasadzając 20 drzewek owocowych, a dla uczczenia obchodów 1000-lecia Państwa Polskiego, zasadzono na podwórku dąb Tysiąclecia. Obchodzono Dni Książki i Prasy, Międzynarodowy Dzień Dziecka, uczestniczono w lokalnych imprezach, prezentując dorobek szkoły. Młodzież zdobywała wyróżnienia na szczeblu powiatowym ,uczestnicząc w konkursach rysunkowych, technicznych, prezentacji widowisk teatralnych.
W 1964r. Szkoła Podstawowa w Zarszynie została zakwalifikowana jako szkoła wiodąca. Wiele pracy włożono, aby naukę prowadzić nowoczesnymi metodami. Zorganizowano klasopracownie do nauczania matematyki, biologii i chemii oraz pracownie dla klas I – IV.
Od dnia 8 stycznia 1966r. dotychczasowy kierownik szkoły p. Kurek Tomasz zostaje przeniesiony na własną prośbę na stanowisko kierownika Domu Kultury Dzieci i Młodzieży w Sanoku, a obowiązki kierownika Wydział Oświaty PRN powierzył jego żonie p. Kurek Stanisławie, która pełni funkcję do końca roku szkolnego.
Kierownikiem szkoły od nowego roku szkolnego 1966/67 zostaje Roman Dec, który wspólnie z nowym gronem w składzie: Bać Janina, Dec Wilhelmina, Dracz Jadwiga, Filipczak Danuta, Jędryczka Teofila, Olecka Genowefa, Rajski Adam, Solon Aniela, Solon Katarzyna, Wolańska Aleksandra, rozpoczął pracę w zreformowanej szkole. Wtedy to właśnie utworzono klasy ósme. W związku z tym , jak również z wprowadzeniem klas zerowych „0”, liczba nauczycieli zwiększała się. Szkoła rozwinęła się, była zakwalifikowana jako wiodąca. Wyróżniała się dobrymi wynikami w nauce, o czym świadczył fakt, że absolwenci w zasadzie w 100% podejmowali kształcenie w szkołach średnich. Zagospodarowane przez młodzież i Komitet Rodzicielski boisko sportowe, tzw. Zielona Sala Gimnastyczna, w latach1966-68 uważane było w powiecie sanockim za wzorcowe. Dużą pomocą (sponsorem) dla szkoły był tartak w Zarszynie, kierowany przez p. Franciszka Cecułę, a także bardzo dobra współpraca z Komitetem Rodzicielskim. Sport stał na wysokim poziomie – w szczególności piłka ręczna i nożna. Wielu uczniów szkoły brało udział w zawodach narciarskich, a prowadził ich p. Gajewski Edward. W szkole prowadzono bardzo dużo zajęć pozalekcyjnych w formie kółek zainteresowań. Na szczególne wyróżnienie zasługuje prowadzony przez p. Julię Szydło Zespół Wokalno-Muzyczny „Echo”, który zdobywał nagrody i wyróżnienia na szczeblu wojewódzkim i wnosił powiew młodości i radości podczas imprez szkolnych i lokalnych, dając wspaniałe występy. Szkoła w Zarszynie leżała na ”typowym szlaku” wiodącym z Brzozowa do Rymanowa i w związku z tym, tu było Schronisko Wycieczkowe (baza noclegowa).
W latach 1979-80 w szkole zorganizowano klasopracownię audiowizualną, z nowoczesnym sprzętem kinotechnicznym. W tym okresie budynek został zgazyfikowany, a więc koniec z piecami opalanymi węglem. Dyrektor mgr Dec Roman przechodzi na emeryturę w 1985r.
Nowym dyrektorem zostaje mgr Leon Szałankiewicz. W 1986 roku rozpoczęły się prace nad dobudową piętra na istniejącym budynku szkoły. Spowodowane to zostało narastającą ciasnotą, dwuzmianowością i trudnymi warunkami nauki i pracy. Duże zasługi w rozbudowie szkoły miał ówczesny Inspektor Oświaty i Wychowania mgr Józef Kocoń. Po pokonaniu wielu trudności rozpoczęto naukę w roku szkolnym 1987/88 w normalnych, przyzwoitych warunkach – bez stuku młotów, hałasu maszyn, huku spadających cegieł. Koniec z przeprowadzkami, prowizorkami. Dyrektor i Grono Pedagogiczne nie kryli radości z powodu nowych warunków pracy. Do dyspozycji nowe piętro, jasne klasy, nowe meble. Do budynku szkoły wprowadzone zostaje Przedszkole .
Szkoła zaczęła tętnić życiem. Odmłodzona, wykwalifikowana kadra nauczycielska , wprowadzając nowoczesne metody pracy z uczniem, osiągała wysokie wyniki w nauce. Coraz więcej było „olimpijczyków” na szczeblu wojewódzkim. Jest dużo wycieczek klasowych, pierwsze demokratyczne wybory na Przewodniczącego Samorządu Szkolnego i Radę Samorządu Szkoły – 1989r. Do tradycji Szkoły wchodzą obchody rocznic: odzyskania niepodległości – 11 listopada, 3 Maja. W szkole prowadzi się naukę religii. Są również „klasy specjalne”, dla uczniów „ specjalnej troski”, w których naukę pobierają również dzieci z całej gminy.
Przy wydatnej pomocy rodziców w szkole pojawiają się komputery, boisko szkolne zostaje wyasfaltowane. W ramach akcji „Internet w każdej gminie” wszystkich cieszy otrzymana od Ministerstwa Edukacji Narodowej w 1999r. pracownia komputerowa z dostępem do internetu.
Szkoła przyjmuje wielu gości, m.in. biskupa Stefana Moskwę, biskupa Józefa Michalika, kuriera wojennego Jana Łożańskiego. Od 1993r. szkoła wyszła w stronę starszych i samotnych, organizując corocznie „opłatek dla samotnych”.
W maju 1998r. ukazał się pierwszy numer miesięcznika „Echo Zarszyna”. Twórcami tego czasopisma są nauczycielki Szkoły w Zarszynie. W skład zespołu redakcyjnego wchodzą: Kuzin Maria, Dec Danuta, Konieczna Anna, Kasperkowicz Renata, Rygiel Małgorzata, Gebus Alicja. Miesięcznik został życzliwie przyjęty przez społeczeństwo Zarszyna i wzbudził duże zainteresowanie.
Myśl dyrekcji, nauczycieli, rodziców i uczniów biegnie w stronę budowy nowej sali gimnastycznej. W dniu 6.04.1998r. zawiązał się Komitet Rozbudowy Szkoły Podstawowej o Salę Gimnastyczną. W tym okresie szkoły przechodzą pod Samorządy lokalne.
Od roku szkolnego 1998/99 szkoła przyjaźni się ze szkołą w Radwanii na Słowacji i prowadzi wymianę młodzieży w ramach tej współpracy.
Rok szkolny 1999/2000. – wprowadzenie nowej reformy systemu edukacji. Pojawia się nowa 6-letnia szkoła podstawowa, 3-letnie gimnazjum, 3-letnie liceum.
Dotychczasowy dyrektor szkoły podstawowej – Leon Szałankiewicz zostaje dyrektorem Gimnazjum w Zarszynie z oddziałami w Jaćmierzu i Odrzechowej.
Uchwałą Zarządu Gminy Zarszyn od nowego roku szkolnego 1999/2000 Szkoła Podstawowa i Przedszkole tworzą Zespół. Dyrektorem zostaje mgr Dec Danuta. Zarówno Gimnazjum jak i Zespół są w tym samym budynku szkolnym. Zmienia się system pracy z uczniem, pojawia się nauczanie zintegrowane w klasach I-III i nauczanie blokowe w klasach IV-VI. Jest to ostatni rok funkcjonowania klas VIII. Szkoła podstawowa wprowadza dla uczniów bogatą ofertę zajęć pozalekcyjnych i wychodzi do społeczeństwa, organizując na bardzo wysokim poziomie imprezy o charakterze lokalnym. Uczniowie zdobywają wysokie miejsca w olimpiadach przedmiotowych i rozgrywkach sportowych. Do kalendarza imprez szkolnych wprowadzono akcję „W zdrowym ciele zdrowy duch” w ramach której promowana jest kultura fizyczna i ciekawe sposoby spędzania wolnego czasu, organizowane są „Dni Zarszyna”. Rozpoczynają się też pierwsze prace przy rozbudowie szkoły. Decyzją Rady Gminy od września 2000 roku nastąpiła likwidacja przedszkola samorządowego i tym samym został rozwiązany Zespół Szkoły Podstawowej i Przedszkola w Zarszynie. Zatem od 1 września 2000 roku w budynku szkolnym siedzibę mają Szkoła Podstawowa pod kierownictwem mgr Danuty Dec i Gimnazjum z dyrektorem Leonem Szałankiewiczem. Na potrzeby szkoły podstawowej przeznaczono II piętro w budynku, a dla gimnazjum I piętro i część parteru. Wspólnie użytkowano zastępczą sale gimnastyczną, bibliotekę i boiska szkolne. Potrzeba rozbudowy szkoły była zatem paląca. W trzy lata później – 6 grudnia 2003 roku marzenia spełniły się. O godz. 1400 w budynku Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Zarszynie odbyła się uroczystość oddania do wspólnego użytku nowej sali gimnastycznej oraz sali do gimnastyki korekcyjnej wraz z zapleczem mieszczącym pomieszczenia dydaktyczne dla gimnazjum. Nowopowstały obiekt sportowy został urzeczywistniony dzięki działaniom wielu osób, które skutecznie przyczyniły się do spełnienia oczekiwań środowiska szkolnego i lokalnego. Jednak nie poprzestano na tym i w 2004 roku rozpoczęto modernizację „starej” części budynku. Wykonano nową instalacje centralnego ogrzewania, przebudowano kotłownię i poddasze, a w 2005 roku wykonano prace termomodernizacyjne, dzięki którym budynek został docieplony i uzyskał nową elewację. Praca dydaktyczna szkoły stoi na wysokim poziomie, szkoła realizuje wiele programów pomocowych, dzięki którym pozyskuje dodatkowe źródła finansowania. Od 15 października 2005 roku do 30 czerwca 2006 szkoła realizowała program „SZKOŁA MARZEŃ” – nastawiony na rozwijanie zainteresowań uczniów, finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu państwa.
W roku 2006 nastąpiła wymiana ogrodzenia wokół szkoły.
Tak oto w największym skrócie przedstawia się historia istnienia szkoły w Zarszynie. Przeżyła wiele kłopotów, tragedii, wiele burz dziejowych, ale istnieje i staje się coraz piękniejsza.
Poniżej przedstawieni są kolejno nauczyciele, następnie kierownicy i dyrektorzy zarszyńskiej szkoły. Są to jednak dane niekompletne, zaczynające się od 1862 roku z kilkoma lukami. Braki te powstały w wyniku zaginięcia akt, pożarów, zniszczeń wojennych, itp.
PIERWSI NAUCZYCIELE SZKOŁY w ZARSZYNIE
Wojciech Guzik – (1862 – 1864)
Karol Wojnarowski – (1864 – 1868)
Edward Gołębiowski – (1868 – 1869)
KIEROWNICY SZKOŁY W ZARSZYNIE
W. Kozicki – (1878 – 1870)
A. Twaróg – (1887 – 1888)
Debowski Antoni – (1888 – 1912)
Zuzak Franciszek – (1913 – 1930)
Sandecki Franciszek – (1930 – 1933)
Prokop Bolesław – (1934 – 1939)
Singer Franciszek – (1939 – 1944)
Czaja Jan – (1944 – 1946)
Dufrat Franciszek – (1947 – 1951)
Kurek Tomasz – (1951 – 1966)
Dec Roman – (1966 – 1985)
Leon Szałankiewicz – (1985 – 1999), obecnie dyr. Gimnazjum w Zarszynie
Dec Danuta – (1999 – 2012)
Ćwiąkała Anna – od 2012